امکان سنجی

امکان سنجی و روش های آن

در واقع بررسی و ارزیابی قابلیت ها و امکان عملیاتی و تجاری سازی یک ایده یا یک طرح کسب و کار است. خواه مربوط به راه اندازی خط تولید و تصویب رساندن یک لایحه در مجلس یا تجاری سازی کالا یا خدمات در داخل یا خارج از کشور باشد. این که رسیدن به فلان هدف در فلان نقطه در فلان زمان، امکان دارید یا نه، مقوله طرح توجیهی است. به ما کمک می کند که درک بهتر و واقع بینانه ای به مختصات زمانی و مکانی برای اجرا و عملیاتی کردن یک ایده یا طرح داشته باشیم.
هدف از مطالعات طرح توجیهی این نیست که به سرمایه گذار بگوید که ایده کسب و کار شما، مقرون به صرفه هست یا خیر. این وظیفه سرمایه گذار و رهبران پروژه و صاحبان طرح و ایده است که بر اساس داده و طرح امکان سنجی که در اختیار آن ها قرار گرفته، تصمیم بگیرند. چون طرح امکان سنجی ، بی طرفانه و غیر متعصبانه نگاشته می شود. به همین خاطر، تصمیم گیری، سخت ترین گام پس از مطالعه طرح امکان سنجی است.
سازمان ها و شرکت ها و موسسات و استارتاپ ها، برای بررسی بسترهای عملیاتی کردن یا شدن طرح و ایده و برنامه خود در نقاط مختلف ایران یا جهان، از مجموعه های حرفه ای در امکان سنجی استفاده می کنند و این نیاز خود را برون سپاری میکنند. یعنی فرآیند امکان سنجی نیز، مقوله ای است که می تواند برون سپاری شده و آن را به مشاوران و کارشناسان خبره و نخبه واگذار کرد. پیش از هر کاری، باید امکان سنجی شود. طرح توجیهی ، مقدم است بر نگارش طرح کسب و کار (Business Plan).

چرا مطالعات امکان سنجی بکنیم؟

مطالعات امکان سنجی که با مطالعات بازار آغاز می شود، ساده ترین شکل گزارش های طرح توجیهی بوده که مطابق با حساسیت سرمایه گذاران و بانک ها و صندوق های سرمایه گذاری و شتاب دهنده و کراد فاندر ها، انجام می شود تا به صورت جزیی تری، امکان عملیاتی کردن طرح یا ایده یا برنامه، مشخص شود.

مطالعات امکان سنحی، به مطالعات بازار هدف می پردازد. بررسی می کند که برای تولید کالا یا خدمات یا اجرای فلان ایده و طرح و پروژه، چه بخشی از بازار داخل یا خارج، مناسب است. اثربخشی کدام بخش بازار برای عملیاتی کردن طرح یا ایده مناسب است. چه قشری از مشتریان مطلوب است. مطالعات امکان سنحی، به معرفی طرح و مطالعات تکنیکال نیز می پردازد و بررسی های مالی و اقتصادی را نیز ضمیمه آنالیز خود می کند.

یعنی در مطالعات امکان سنجی ، خواه برای اکتشاف نفت و گاز باشد خواه برای تولید صنایع دستی یا ساخت گلخانه هیدروپوینک ، بایستی پیوست مالی و اقتصادی نیز در اختیار خواننده قرار بگیرد و مستدل و مستند باشد.

مطالعات امکان سنجی مقدماتی

 

هر مطالعه امکان سنجی ، یک  فاز مقدماتی و پیش امکان سنجی دارد که pre-feasibility study گفته می شود. یعنی به کلیات پروژه-ایده-طرح پرداخته شده و هنگامی که سرمایه گذار یا سرمایه گذاران، روی گزینه های مختلف، مردد هستند، این فاز انجام می شود تا بهترین گزینه برای سرمایه گذاری و ورود به فاز FS ، انتخاب شود. البته متناسب با ابعاد پروژه، بایستی مطالعات طرح توجیهی مقدماتی انجام و از کارشناسان خبره بهره گرفت.

• مرور و بازنگری و بازبینی در مورد مطالعات طراحی طرح اصلی
• آنالیز گزینه های فنی و عملیاتی طرح شامل تعیین گزینه های محل اجرا و فناوری های لازم و روش اجرا و اولویت بندی ها و ذی نفعان دولتی و خصوصی و برنامه زمانی برای اجرای طرح مقدماتی در روش های فنی مختلف
• آنالیز مالی و اقتصادی گزینه های فنی و عملیاتی طرح شامل بررسی ضوابط و مقررات و هزینه های هر گزینه فنی و بررسی هزینه –فایده هر گزینه فنی و اولویت بندی اقتصادی گزینه فنی طرح و بررسی حساسیت هر یک و درجه عدم قطعیت براورد ها و تجدید نظر در اولویت بندی اقتصادی.
• آنالیز مالی گزینه های فنی طراح شامل برآورد هزینه و درآمد کمی هر گزینه و تحلیل حساسیت براورد ها و تحلیل مالی گزینه فنی طرح و اولویت هر یک
• بررسی آثار اجتماعی و زیست محیطی هر گزینه
• آنالیز فنی-اقتصادی و مالی گزینه های مختلف و اولویت بندی
• تهیه گزارش جامع FS مقدماتی طرح

 

مطالعات امکان سنجی نهایی

 

مطالعات امکان سنجی نهایی پس از فاز مطالعات امکان سنجی مقدماتی است. وقتی طرح کلی و ساختار و شمایل آن مشخص شد و سر و ته کار به نوعی مشخص گردید، حال بایستی ظرفیت تولید کالا و خدمات و میزان سرمایه گذاری در نظر  گرفته شود. محاسبه شده و در فاز مربوطه درج شود. بستگی به درخواست کارفرما، می توان مطالعات طرح توجیهی نهایی را خیلی دقیق بررسی و ارزیابی کرد و از کارشناسانی در حوزه های مختلف بازاریابی تا فروش و تبلیغ و انتقال دانش فنی و غیره بهره برد.

بستگی به ابعاد پروژه و ماهیت طرح دارد. اما مراحل زیر در فاز مطالعات امکان سنجی نهایی باید در دستور کار قرار بگیرد:

• تعیین ساختار طراح شامل گزینه های ساخت در محل انتخابی و اولویت بندی گزینه های مختلف مکان یابی
• مطالعات مهندسی پایه و طراحی اولیه که شامل بازنگری و تکمیل داده  مربوط به شرایط زیست محیطی و جایابی اجرای طرح و بررسی ظرفیت های مربوطه.
• تعیین خط مشی اجرای طرح با تعیین کردن گزینه های تفکیک طرح به پروژه های مستقل با فصل مشترک معین با هم و تقسیم کار بین مشاوران و پیمانکاران و تولید کنندگان برای هر بخش از پروژه واولویت بندی گزینه های اجرایی بر اساس زمان بندی پروژه
• تهیه برنامه مالی و زمان بندی طرح به تفکیک پروژه
• برآورد هزینه های سرمایه گذاری ارزی و ریالی
• تهیه و ارائه گزارش مرحله FS نهایی طرح و برنامه

مطالعات امکان سنجی باید بی طرفانه تهیه شود

مطالعات امکان سنجی بایستی در نهایت بی طرفی و عادلانه تهیه شود. باید مستند و مستدل باشد. عین مقاله آکادمیک، هر صفحه آن باید توجیه پذیر و مبتنی بر آمار و داده های متقن باشد. مطالعات طرح توجیهی ، بیانیه سیاسی یا آرزوی اقتصادی یا فرهنگی یا هنری نیست. باید در دسترس و سرمایه پذیر باشد.

مطالعات امکان سنجی ، پتانسیل و شانس موفقیت یک پروژه یا طرح یا ایده را در نقطه ای خاص در زمانی خاص برای تولید کالا یا خدمات مشخص، تعیین می کند. هر چقدر تخصصی تهیه شود و اصول بی طرفی در آن رعایت شود، مطالعات طرح توجیحی دقیق تر و قابل اتکا تر در دسترس خواهد بود.

مطالعات طرح توجیهی توسط تیمی از مشاوران و متخصصان و خبرگان در حوزه های خاص اقتصادی و مالی و مدیریتی که اشراف به قوانین دارند، آماده می شود. یعنی ۵ حوزه فنی (technical)، اقتصادی (economic)، قانونی (legal)، عملیاتی (operational) و زمان بندی )scheduling) در مطالعات امکان سنجی باید در نظر گرفته شود.

FS بایستی الزامات قانونی در مکانی که قرار است طرح و ایده  و پروژه، عملیاتی و تجاری سازی شود، نیز مورد بررسی قرار دهد. گاهی اجرای یک پروژه به دلیل مسائل زیست محیطی و مسائل قانونی، در فلان نقطه کشور یا جهان امکان پذیر نیست و باید به دنبال گزینه های مکانی دیگر رفت.

بنابراین امکان سنجی قانونی (legal feasibility) بایستی مد نظر امکان سنج نیز قرار بگیرد و  مشاوره با حقوقدانان و رایزنی با دستگاه های قانونی و مراجع ذیصلاح نیز در مطالعات امکان سنجی ، مهم است. چون اطلاع از محدودیت های قانونی برای اجرای طرح، بخشی جدا نشدنی از مطالعات طرح توجیهی است تا امکان سنج، در تخیلات خود، نسبت به FS اقدام نکرده باشد و شانس اجرای طرح در مکان خاص را دقیقا ارزیابی کرده باشد.

در طرح توجیهی ، امکان سنجی  فنی بسیار مهم است. گاهی محدودیت ها و مشکلات انتقال فناوری یا استفاده از فناوری های موجود، به قدری سخت و گران است که تولید کالا یا خدمات را از مقرون به صرفه بودن خارج می کند. بنابراین در مطالعات طرح توجیهی ، بایستی امکان سنجی فنی یا technical feasibility به خوبی صورت بگیرد.

آیا مطالعات امکان سنجی ، فرمت خاصی دارد؟

 

خیر.

مطالعات امکان سنجی (Feasibility Study)، فرمت و فرم خاصی ندارد. اما سعی شود در مطالعات طرح توجیهی ، ۱۱ مورد زیر رعایت شود:

• معرفی طرح
• خلاصه اجرایی طرح برای مدیران و سرمایه گذاران و مسئولان دولتی
• بیان هدف طرح
• آنالیز حوزه فعالیت
• معرفی محصول یا خدماتی که قصد تولید آن را دارید
• ارائه مطالب مربوط به تولید و عملیات و مسائل فنی
• ارائه برنامه مارکتینگ و تبلیغات
• ارائه ساختار سرمایه انسانی مورد نیاز پروژه
• ارائه آنالیز مالی و  اقتصادی و استدلال های سودآوری و کسب درامد و ارزش افزوده
• ارائه زمان بندی پیشنهادی برای پروژه و تجاری سازی طرح یا ایده در مکان مشخص
• ارائه ارزیابی ریسک و مدیریت خطر و عدم  قطعیت در رابطه با پروژه